بامداد  جمعه گذشته در منطقه شهران تهران انفجاری مهیب رخ داد که بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی مسئولین در اثر این رخداد رانش و نشست زمین در غرب تهران منجر به شکستگی لوله گاز زیرزمینی شد و در نهایت نشت عظیم گاز و جرقه برق آن موجب انفجار شدید شد. بروز حادثه شهران و آشکار شدن خسارت های مالی  و جانی آن خیلی زود مسئولین را به تکاپو انداخت تا با مصاحبه و اظهارنظرهای متعدد علت اصلی بروز حادثه را وضعیت زمین ساختی شهر تهران و فرونشست زمین عنوان کنند. علتی که اگرچه به درستی بیان شد اما شاید هیچ کدام از مسئولین به این نکته اشاره نکرد که در صورت داشتن یک عزم جدی امکان درمان بیشتر تهدیدات زمین ساختی پرجمعیت ترین شهر کشور وجود دارد و می توان با انجام اقدامات مناسب از تکرار چنین حوادثی جلوگیری کرد.

تحلیل های ضد و نقیض و ابهام های فراوانی که در رابطه با احتمال تکرار چنین پروژه هایی در تهران وجود دارد «تابناک» را بر آن داشت تا ابعاد مختلف تهدیدات زیرزمینی و زمین ساختی شهر تهران را به صورت تخصصی با یکی از اعضای هیئت علمی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران مورد بحث و بررسی قرار دهد.

در همین رابطه دكتر «وحيد ابراهيم‌زاده اردستاني» معاون پژوهشی و رئیس بخش گرانی سنجی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در مورد مشکلات زمین ساختی و زیرزمینی شهر تهران به به «تابناک» گفت: « یکی از ضرورت هایی که در مورد تهدیدات زیرساختی تهران مطرح است، آن است که مناطق و بخش های مختلف شهر تهران نیازمند مطالعات تخصصی هستند. برای آنکه بتوان اطلاعات دقیق تهدیدات زیرساختی را به دست آورد باید برای مثال از یک خیابان اصلی و مناطق پیرامونی آن با استفاده از دستگاه های مهندسی برداشت داده صورت بگیرد، این داده ها به نقشه های آنورمالی تبدیل شوند و در نهایت بر اساس آن نقشه ها مناطق پوچ شده و حفره ها مشخص شوند. بر این اساس ما می توانیم به مسئولین دقیقاً مکان مناطق پوچ شده و حفره ها که خطرآفرین هستند را معرفی کنیم تا آنها با استفاده از تزریق سیمان و سایر راهکارها آن بخش های ناپایدار و زیر زمینی تهران را پایدار کنند.»

معاون پژوهشی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در رابطه با علل ایجاد خطر و راهکارهای آن ادامه داد: « در هر محدوده شهر باید به صورت تفکیکی مطالعات تخصصی انجام شود و نمی توان یک حکم کلی برای برای همه مناطق تهران داد. در شهر تهران قنات های قدیمی فراوانی بوده است که در حال حاضر و بر اساس ساخت و ساز و تغییرات انسان ساخت گم شده اند و از آنها اطلاعی در دسترس نیست. جدای از قنات های قدیمی در حال حاضر از چاه های فاضلاب قدیمی هم اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. علاوه بر این دو عامل باید گفت، سطح ایستابی شهر تهران هم به شدت کاهش یافته است و از سوی دیگر نشست دائمی خاک نیز وجود دارد که مزید بر علت هستند.البته این نکته هم باید اضافه شود که این ها مسائل سطحی و در عمق کم است که گسل ها هم که به عنوان پدیده عمیق داستان خود را دارد.»

رئیس بخش گرانی سنجی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در ادامه در رابطه با مطالعاتی که تاکنون توسط موسسه ژئوفیزیک انجام شده است، گفت: «برای ما در سال های مختلف از طرف مسئولین چندین طرح تعریف شد و ما مطالعات دقیق و تخصصی خود را در آن موارد انجام دادیم و مناطق پوچ شده و حفره ها را هم مشخص کردیم به مسئولین ذی ربط دادیم. برای مثال مطالعات زمین ساختی دقیق در منطقه 6 و منطقه 11 شهرداری تهران، خیابان فردوسی، خیابان مصطفی خمینی، خط مترو شمار1، خط مترو شماره 2 و... از جمله مطالعاتی بوده است، که ما انجام دادیم. »

در رابطه با فرجامه مطالعات انجام شده، دکتر ابراهیم زاده اردستانی اضافه کرد: « مشکلی که اینجا وجود دارد آن است که ما مطالعات دقیق ژئوفیزیک مناطق را کار می کنیم، اطلاعات، نقشه و گزارش های مشخص را به مسئولین می دهیم ولی معمولاً در اکثر این موارد مسئولین دنبال این مهم نمی روند که آن گزارش و تهدید مشخص شده را پایدار و درمان کنند. به عبارتی مطالعات ما به مرحله اجرا نمی رسد و این مطالعات در همان سطح مطالعه باقی می ماند. متأسفانه بارها شده است که ما بعد یک سال از مسئولین پرسیدیم آیا دنبال آن منطقه دارای تهدید رفتید و مشکل را برطرف کرید؟ می بینم که اصلاً پیگیر ماجرا نشده اند. مسئولین می خواهند یک گزارشی داشته باشند که بگویند ما این کار را کردیم.»

عضو هیئت علمی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در رابطه با آب های زیرزمینی که در برخی گزارشات و تحلیل های رسانه ای در تشدید رانش و فرونشست زمین به آن اشاره شده بود، گفت: « منابع آب هم می تواند عامل تشدید کننده نشست زمین باشد ولی عامل اصلی آن قنات های اصلی و فرعی قدیمی هستند که در بعضی جاها به دلیل ساخت و ساز جلوی مسیر قنات گرفته شده است و به یک سد زیرزمینی تبدیل شده است. جدای از مسئله قنات های قدیمی، دیگر اینکه در خیابان های اصلی شهر تهران تونل هایی هست که به تونل جمع باران معروف هستند. مقصود از اجرای آنها جمع آوری باران بوده است و بسیار قدیمی هستند. آنها هم باعث نشست زمینی می شوند.»

این استاد دانشگاه در ادامه در مورد مهم ترین دلایل رویداد چنین حوادثی اضافه کرد: « عدم مدیریت آب های سطحی، عدم زهکشی صحیج آبها، مدفون شدن قنات ها و چاه های فاضلاب قدیمی از جمله اصلی ترین عوامل بروز چنین حوادثی هستند. البته جدا از این موارد با توجه به اینکه در مسیر بسیاری از رودخانه های بزرگ و کوچک شهر تهران ساخت و ساز انجام شده است، مسر بسیاری از منابع آب به زیر زمین نفوذ کرده است و اکنون در زیر زمین جاری هستند. این رودهای زیر زمینی نیز می توانند در بسیاری موارد سبب نشست ناگهانی زمین شوند.»

وحید ابراهیم زاده در پایان تأکید کرد: «مطالعات تخصصی مهم است و باید انجام شود و امروزه توان انجام این مظالعات با دستگاه های پیشرفته وجود دارد. این مطالعات می توانند به صورت دقیق مناطق پوچ شده و دارای بحران را مشخص کند. ولی مهم تر این است که مسئولین هم نتایج مطالعات و پیشنهادهای متخصصین را عملیاتی کنند.»

بر اساس آنچه آمد باید گفت: حادثه شهران تهران که در پی فرونشست ناگهانی زمین و انفجار بزرگ خسارات سنگینی را به شهر تهران وارد کرد، اولین و آخرین حادثه اینچنینی نبوده است. به عبارتی این حادثه خود نوعی زنگ خطر است تا مسئولین امر به صورت جدی نسبت به انجام مطالعات تخصصی مناطق مشکوک به حادثه بر آیند و همچنین در صورت برخورد با حفره و مناطق خالی در زیر زمین نسبت به برطرف کردن آن از طریق راهکاری عملیاتی همت کنند.